Heeft bezinning zin?

Heeft bezinning zin?

Een overweging van Bart van Emmerik sj

Een overweging van Bart van Emmerik sj

Waarom stilstaan in een haastige tijd? Bart van Emmerik sj over het nut van plekken van bezinning, zoals de oecumenische Hooge Berkt Gemeenschap, partner van het Amsterdamse Ignatiushuis.

In Bergeijk, op de grens tussen Vlaanderen en Nederland werd een oude boerderij gerenoveerd. De boerderij is eigendom van de Hooge Berkt Gemeenschap, een oecumenische gemeenschap met ruim honderd leden. Ze beschrijven zichzelf als “een groep mensen, in grote verscheidenheid, die proberen om in het leven van alledag, met hart en handen, christelijke idealen te realiseren. Een beweeglijk verband van mensen met verschillende  achtergrond, met respect voor ieders eigenheid en het streven naar een hartelijke kerk in een bewoonbare wereld.”

Groeikracht

Vanaf het begin, bijna vijftig jaar geleden, zijn er steeds Nederlandse jezuïeten betrokken geweest bij deze gemeenschap. Afgelopen jaar kreeg deze samenwerking een nieuwe vorm door een gezamenlijke inzet voor de renovatie en het toekomstig gebruik van deze boerderij. Hier zijn ruimtes gerealiseerd voor mensen die retraite komen doen, een initiatief in samenwerking met het Amsterdamse centrum voor Ignatiaanse spiritualiteit, het Ignatiushuis. Bij een klein symposium ter gelegenheid van de inzegening sprak Bart van Emmerik SJ, directeur van het Ignatiushuis een rede uit, waarin hij het onderstaande zei over de beoogde samenwerking.

“Tijdens de verbouwing kreeg ik geregeld foto’s van de voortgang. In een mum van tijd zag ik het rieten dak groeien. Die groeikracht verraadt iets van het werk dat jullie er in hebben gestoken. Maar ook over een innerlijke kwaliteit van jullie gemeenschap. De Hooge Berkt Gemeenschap heeft het vermogen om mensen een dak boven hun hoofd te geven, grond onder de voeten. Dat vermogen om velen materieel en geestelijk te verwelkomen en mogelijkheid te bieden tot bezinning is een belangrijke pijler van een geloofsgemeenschap.

Zinvolle bedding

Heeft bezinning zin? De titel voor dit symposium. Een grote vraag… Heeft kijken naar kunst zin? Heeft liefhebben zin? Ik zou zelf niet zonder bezinning kunnen, ook al vind ik het niet altijd makkelijk om daar tijd voor te vinden. Ik durf te beweren dat er in onze tijd zeker behoefte aan bezinning is, misschien zelfs meer dan ooit.  Is de inmiddels traditionele maand van de spiritualiteit geen indicatie van een verlangen naar stilstaan bij het diepere? In onze tijd van veel moeten kiezen, met een veelheid aan impulsen, worden we voornamelijk naar buiten getrokken. Met een groeiend gevoel van versnippering. De uitdaging is om vanuit de christelijke traditie zinvolle vormen van bezinning aan te bieden die aan kunnen sluiten bij zinzoekers van deze tijd. Die christelijke bezinning kan dan zinvol zijn, zoals jullie in de Hooge Berkt ook zeggen, als een zoeken naar verbinding tussen ieders kleine verhaal en het Grote Verhaal. Bezinning als een zoeken naar een zinvolle bedding voor alles wat ik doe en beleef.

Gods fluisteren

Heeft bezinning zin? Gelovig gesproken wordt de zin van bezinning niet alleen bepaald door onszelf, mensen die al dan niet bezinning zoeken. Bezinning situeert zich in een relatie, die niet begint bij onszelf. ‘God, die door onze drukte heen fluistert’, zoals een Nederlandse jezuïet het eens uitdrukte. Onze bezinning is een opmerken van Gods fluisteren en zijn zoeken naar ons.

In die traditie gaf de provinciaal, pater Johan Verschueren, aan de staf van het Ignatiushuis de opdracht: “Zet de spiritualiteit midden in het leven van mensen”. Ontwikkel een aanbod van Ignatiaanse spiritualiteit dat zinzoekers kan inspireren in leven en in werken.

Gezonde balans

We doen dat op vele manieren, ook heel intensief via het internet, waar we veel mensen bereiken. Maar plekken en gemeenschappen als hier in de Hooge Berkt blijven nodig. Die de rust van bezinning bieden, waar je even afstand kunt nemen van het gewone patroon van leven en werken, om je daarna op een diepere manier daarmee te kunnen verbinden. Daarom vinden wij het partnerschap tussen Hooge Berkt en Ignatiushuis belangrijk om een gezonde balans te vinden tussen lokaal en bovenlokaal.  

Overigens betekent dat niet dat de Hooge Berkt exclusief Ignatiaans zou moeten worden. Jullie vormen hier een geloofsgemeenschap waarin de christelijke spiritualiteit verschillende accenten kan hebben. Dat maakt jullie ook aantrekkelijk en verwelkomend voor anderen. Houden zo!”

Mindfulness en yoga zullen de hits worden in 2015, zo lees je in de media. Onder het motto van een gezonde geest in een gezond lichaam.  Is ook de inmiddels traditionele maand van de spiritualiteit geen indicatie van een verlangen naar stilstaan bij het diepere?

RealityTV

Toch vertaalt een behoefte aan bezinning zich niet in een menigte die de deuren van onze bezinningscentra platloopt. De retraites lijken een curiosum geworden. Iets dat zelfs spannende reality TV kan opleveren met een stel BN-ers op zoek naar God in de Stilte. Daar hebben een paar honderdduizend kijkers naar gekeken. Bij een deel raakte het aan een eigen verlangen en zoektocht. Bij een ander gedeelte stond de week in het klooster op eenzelfde niveau als een overlevingstocht op een onbewoond eiland, mijlenver weg.

Er waren tijden dat het dagelijkse leven doorweven was met momenten en plekken waarop de mens herinnerd werd aan dat ‘fluisteren’ van God: in klokgelui van de religieuze plaatsen, bij de talloze religieuze feesten die zich door de jaarkalender heen regen. Daarmee lagen bezinning, leven en werken op een natuurlijke wijze dicht bij elkaar. Een tijd die ik zelf niet heb meegemaakt …. Hoewel het religieuze op nieuwe manieren op ons afkomt, met mensen uit andere landen en culturen, die ons, geseculariseerde mensen, verwonderen, bevragen, angstig maken…

Mensen van rijpere leeftijd

Wat ik wel zie: bezinning is in onze spiritualiteitscentra iets voor buiten het werk geworden. Voor de vrije tijd, voor na het pensioen. De deelnemers zijn vaak mensen van rijpere leeftijd, die na hun pensioen zich de tijd gunnen om aan bezinning te doen.

Daar is op zich niets mis mee. Toch dreigt daarmee de bezinning naar de vrije tijd verbannen te worden en niet meer verbonden met de andere levensdomeinen als school en werk. Dat is jammer, want bezinning kan de mens toch in al de segmenten van het leven verrijken? Iedere christelijke spiritualiteit wil de hele mens raken in zijn betrokkenheid op zijn omgeving.

Daar lag ook de grote kracht van Ignatius en de eerste generatie jezuïeten die een eigen vorm ontwikkelden in de Ignatiaanse spiritualiteit. Het eigene van die spiritualiteit is: God zoeken in alle dingen. Ze geloofden dat God zich te kennen geeft aan iedere persoon, in de Bijbel, in de stilte van het gebed, maar ook in de bedrijvigheid van het leven. Het komt er dan op aan een innerlijke antenne te hebben om deze God in het gewone op het spoor te komen. Dat is het eigene van de Ignatiaanse spiritualiteit: de beweging van God onderscheiden in het gewone van je leven. Je daarin laten leiden in je grotere en kleinere keuzes.

Onderscheiding in het gewone leven

Daarvoor had Ignatius ‘Geestelijke Oefeningen ontwikkeld’. Om mensen te helpen bij het onderscheiden van God in het gewone leven.

Ignatiaanse spiritualiteit is er een van onderscheiding en kiezen in het gewone leven, vanuit een diep geraakt zijn door God en Christus. Die laat zich niet opsluiten achter muren van kerken of bezinningscentra of terugdringen tot de vrijetijdssector of een bepaalde leeftijdsgroep.

Nieuwe opdracht Ignatiushuis

In die traditie gaf de provinciaal, pater Johan Verschueren, aan het Ignatiushuis de opdracht: “Zet de spiritualiteit midden in het leven van mensen”. Ontwikkel een aanbod van Ignatiaanse spiritualiteit dat zinzoekers kan inspireren in leven en in werken.

In het afgelopen jaar hebben we deze opdracht vertaald in een aanbod dat laagdrempelig is, binnen onze Ignatiaanse traditie,  dat bovenlokaal is, maar ook met aandacht voor lokale toepassing en uitwerking.

  • Laagdrempelig is: Wat inhoud en vorm betreft aansluiten bij waar mensen zijn. Ook rekening houden met de diversiteit waarin mensen leven.
  • Binnen onze traditie is: zonder te verwateren, maar met een kwalitatief aanbod dat persoonlijk appellerend is, zonder te moraliseren.
  • Bovenlokaal: niet beperkt tot een locatie met een vooraf uitgewerkt cursusaanbod, maar in een bezinningsaanbod dat als het ware de straat op gaat via internet en andere nieuwe media. Dat zijn de nieuwe straten waar we de mensen van nu ontmoeten.
  • Maar tegelijk lokaal: ons aanbod is ook gericht op gemeenschapsopbouw ter plekke. Als we alleen maar mikken op bezinning via internet, zonder ons af te vragen hoe zich dat in concrete groepen en gemeenschappen kan vertalen, schieten we ons doel voorbij.

In de advent hebben we een digitale retraite aangeboden met dagelijks een  Bijbeltekst en gebedssuggesties. Daarbij hebben we ook de vorming van uitwisselgroepen gestimuleerd en daarvoor concrete vormen aanbevolen. Tot onze verwondering en vreugde waren er meer dan 50 groepen die ergens in Nederland en Vlaanderen bijeenkwamen.

De straat op

Het Ignatiushuis staat hiermee in een eeuwenoude traditie: ook de eerste generatie jezuïeten ging al de straat op met toegepaste vormen van geestelijke oefeningen. Op pleinen of in kerken werd gepreekt en geloofsvorming gegeven. In persoonlijke gesprekken werd wat men gehoord had verder verdiept. In verschillende praktische oefeningen werden tips meegegeven voor bezinning in het dagelijkse leven. En tegelijk vormden ze groepen van mensen die regelmatig bij elkaar kwamen voor verdere vorming en uitwisseling. De straten en pleinen zijn veranderd, de diepste inspiratie blijft.

Bart van Emmerik sj

Bekijk alle nieuwsberichten

Deel