Zimbabwaanse jezuïet bemiddelde bij aftreden Mugabe

Jezuïet Fidelis Mukonori was afgelopen november de belangrijkste onderhandelaar tussen de president Robert Mugabe en de legertop. Wie is hij en waarom werd hij voor deze klus gevraagd?

Pater Fidelis Mukonori (70) is waarschijnlijk de bekendste jezuïet in zuidelijk Afrika en zonder twijfel de meest invloedrijke jezuïet in Zimbabwe. Afgelopen november speelde hij een ingewikkelde rol bij het terugtreden (op 21 november) van de oudste president van Afrika, de 93-jarige Robert Mugabe. Zelf zei hij na afloop dat de terugtrekking van Mugabe voor de hand lag. Hij heeft tegen hem gezegd dat het ‘tijd was om te rusten’.

Twee uur nadat legertanks de straten van Harare waren binnengerold, kreeg pater Mukonori al een telefoontje. Hij werd verzocht naar de legerbarakken te komen om de de generaals te ontmoeten. Mukonori: ‘Ze vertelden dat de zaken die speelden binnen de regerende partij ZANU-PF  partij onacceptabel waren. Ze noemde corruptie, de zuivering van oorlogsveteranen en het moddergooien naar soldaten – vooral naar generaals.’

Naar een vreedzaam afscheid

Hem werd gevraagd naar de president te gaan en te zeggen wat hij had gehoord. In de daarop volgende dagen,  toen Zimbabwe onverwacht maar vreedzaam afscheid begon te nemen van het bewind van Mugabe, werd hij bemiddelaar tussen de president en de generaals.

Het was een rol waarmee hij bekend was geworden in Zimbabwe. ‘Of het nu de oppositie of een regerende partij is, ze komen allemaal naar me toe’, zegt pater Mukonori. “'k ben niet uit op populariteit in de media of onder de Zimbabwanen; ik kijk naar wat ik denk dat juist is voor individuen en voor Zimbabwe. Ik probeer de zaken discreet af te handelen, niet in de publiciteit.’

Pater Mukonori is de overste van de jezuïetengemeenschap in Zimbabwe. Daarnaast is hij directeur van het Centrum voor Vredesinitiatieven in Afrika, dat deel uitmaakt van het bureau Afrika van de Verenigde Naties.

Bespreken van ‘diepe kwesties’

Mukonori en de heer Mugabe kennen elkaar al sinds 1973, toen Zimbabwe nog verwikkeld was in een onafhankelijkheidsstrijd (1964-1979). Tijdens hun ontmoetingen spraken president Mugabe en pater Mukonori door de jaren over actuele kwesties, maar ook over ‘diepe kwesties’. Te midden van politieke crisis sneden ze ook antropologische en sociologische kwesties aan. Ze spraken over leven, land, vreugde, verdriet, goed bestuur, slecht bestuur, kwaad, zonde, hel en hemel.

Pater Mukonori was een van Mugabe’s adviseurs tijdens de Lancaster House Conference in 1979. Daar werd de basis gelegd voor de republiek Zimbabwe. Mukonori bleef na de onafhankelijkheid een rol spelen in de nationale politiek. Ook in het post-Mugabetijdperk zal pater Mukonori waarschijnlijk nog steeds invloed hebben.

Gerechtigheid in het vaandel van de jezuïeten

De onafhankelijkheidsoorlog van Zimbabwe viel binnen het ambtstermijn van de 28e generaal van de Sociëteit van Jezus, pater Pedro Arrupe (1965-1983). Die had gerechtigheid hoog op zijn agenda staan. Hij drong erop aan dat de missie van de jezuïeten ervan doordrongen zou zijn.

Mukonori probeerde hieraan gehoor te geven door zijn werk in het Jesuit Social Justice and Development Centre in Harare. Hij speelde een sleutelrol in de bevrijdingsoorlog van het land, want hij geloofde dat recht gedaan moest worden aan de Afrikanen die door Europeanen op hun eigen land waren gekoloniseerd en vernederd. Hij werkt al vele jaren samen met de Catholic Justice and Peace Commission in Zimbabwe. ‘Broeder Fidelis’, zoals hij bekend stond, slaagde erin naar plaatsen te gaan waar anderen niet konden gaan.

Hoewel pater Mukonori de steun heeft van zijn provinciaal, voelt niet iedereen zich gemakkelijk met zijn rol. Hij krijgt kritiek binnen en buiten de kerk. Wat niet ontkend kan worden, is dat hij door de jaren heen veel mensen heeft geholpen en vele ontmoetingen en besprekingen tussen onwaarschijnlijke rivalen mogelijk heeft gemaakt. Hij heeft ervoor gezorgd dat mensen die ten onrechte waren gearresteerd weer werden vrijgelaten.