Paus verklaart de jezuïet José de Anchieta, apostel van Brazilië, heilig

Over wie gaat het? 

• Jezuïet missionaris geboren in 1534 op Tenerife in de badplaats San Cristobal de la Laguna. Hij wijdde zijn leven aan de evangelisatie en de verdediging van de rechten van inheemse Brazilianen.
• Hij was de stichter van Sao Paulo, Rio de Janeiro en medeoprichter van de Reducties in Paraguay.
• Dichter, schrijver en taalkundige, zijn bijzondere bijdrage aan de inheemse talen maken hem tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Braziliaanse cultuur.

José de Anchieta, wordt geboren op 19 maart 1534, in San Cristóbal de la Laguna, op het eiland Tenerife. Zijn vader, Juan de Anchieta, woont in het Baskische Urrestilla – Azpeitia, de streek van Ignatius van Loyola, en is een verwant van de Loyola familie. Zijn moeder, Mencia Díaz de Clavijo, komt uit Las Palmas en is van Canarische adel.

In 1548 vertrekken José de Anchieta en zijn broer naar Portugal om er te studeren aan de Universiteit van Coimbra. Die instelling, gerund door de Sociëteit van Jezus, is één van de meest prestigieuze van het ogenblik. In 1550 verwelkomt Pater Simón Rodrígues SJ, provinciaal van Portugal en een van de eerste gezellen van Sint-Ignatius, hen in de Sociëteit van Jezus. Geïnspireerd door de brieven, die Franciscus Xaverius uit India stuurde, verlangt Anchieta ook om missionaris te zijn.

Missionaris in Brazilië

Hij eindigt het noviciaat op de leeftijd van 19 en, ondanks zijn gezondheidsproblemen, wordt hij voor de missie van Brazilië bestemd. Hij landt 13 juli 1553 in de haven van Bahia. Dan begint een uitzonderlijk en intens apostolisch leven. Hij trekt samen op met pater Manuel de Nobrega SJ, de provinciaal van Brazilië, met wie hij een diepe vriendschap onderhoudt.

Zijn eerste standplaats is de Capitanía de São Vicente, waar de meeste van de jezuïeten van Brazilië wonen.

Al op weg naar San Vicente Road beleeft José een van zijn eerste avonturen. Zijn boot geraakt beschadigd en moet aanmeren. Men legt contact met de inlanders, en tijdens de herstelling van het schip leert de jonge jezuïet taal van de Tupí. Tijdens die verplichte halte, gewent hij zich aan het lokale voedsel en zet alles in om zich de inheemse taal en gewoonten eigen te maken. Iets wat altijd de grondaanpak zal blijven bij al zijn werkzaamheden in Brazilië.

Op 25 januari 1554 behoort hij tot de groep van Portugezen die in Piratininga en de huidige metropool Sao Paulo stichtten. José de Anchieta bouwt er een maloca, een traditioneel gemeenschapshuis. Hij vormt het om tot een missiepost, die snel aantrekkingspool wordt voor de Indianen. Ze kunnen er zich bekwamen in timmer-en handwerk en kinderen leren er lezen en schrijven. Van zijn kant bestudeert Anchieta de inheemse geneeskunde en plantenkunde. Hij leert de geneeskrachtige eigenschappen van plantsoorten kennen en hun bruikbaarheid voor het maken van sandalen en vlechtwerk. Hij stimuleert ook de bouw van duurzame huizen in klei en steen.

Dichter, schrijver en taalkundige

Snel beheerst hij de inheemse taal. Hij bereidt de eerste grammatica van het Tupí, wat een hele hulp is voor zijn medebroeders om de taal machtig te worden. Hiermee wordt hij in zekere zin de “missionaris van missionarissen”. Hem worden ook de vertaling toegeschreven van drie catechismussen en enkele studies over het land en haar bevolking. Anchieta is ook een dichter en een toneelschrijver Hij schrijft in het Latijn, het Spaans, het Portugees en in het Tupí. De Braziliaanse Literaire Academie en het Braziliaans Geschiedkundig en Geografisch Instituut beschouwen hem als een van de grote figuren van de Braziliaanse cultuur.

Bemiddelaar voor vrede

In april 1563 onderneemt José samen met zijn provinciale overste, Manuel de Nóbrega SJ, een vredesmissie naar de streek van de Indiase Tamoios. Nóbrega en Anchieta vestigen zich in Iperui waar de hoofdleider van de Tamoio woont : Caoquira. Het verhaal van het verblijf van de twee jezuïeten tussen Tamoios staat vol van hun inspanningen tot dialoog, de gevaren en bedreigingen die ze te verduren krijgen. Voor hen is het een leerschool voor kennis en heiligheid. Hun vredespogingen met de Tamoios lopen uit op een mislukking, maar Anchieta vertrekt met een nieuw gedicht tot de Maagd, dat hij ondertussen op het strand had gemaakt en van buiten geleerd, en met de bewondering en de vriendschap van sommige vooraanstaande leiders. Onder hen Cuñanbebe, een van de brutaalste Indiase leiders, die hem na enkele maanden van gevangenschap naar San Vicente terug laat keren.

Kort daarop verhuist hij naar de baai van Guanabara waar de Fransen, de bondgenoten van de Tamoios, tegen de Portugezen optrekken. Gedurende de gevechten verzorgt  Anchieta de gewonden van beide kanten.José de Anchieta wordt een verdediger van de rechten van Indianen en mestiezen. Hij preekt tegen de jacht op Indianen en de slavenmarkt. In 1566 wordt hij tot priester gewijd en keert terug naar Rio, waar de missie van San Sebastián al is opgericht. Daar, met de ondertussen oude man geworden Nóbrega, sticht Anchieta een school.

In 1577 wordt hij benoemd tot Provinciaal. Meer dan acht jaar trekt hij herhaaldelijk door het uitgestrekte grondgebied van zijn provincie. Zijn grootste zorg en aandacht en gaat uit naar zieken en stervenden. Als Provinciaal zendt hij de eerste missionarissen naar Paraguay die de kiem zullen vormen van de bekende Reducties.

Hij overlijdt op 9 juni 1597 in Reritinga, de huidige stad ‘Anchieta’ als eerbetoon naar hem genoemd. De bevolking van Brazilië en de plaatselijke kerk hebben hem altijd beschouwd als hun grote stichter. Op 22 juni 1980 verklaarde paus Johannes Paulus II hem zalig. Op 3 april 2014 werd hij heilig verklaard door Paus Franciscus.

• Brief van Pater Generaal Adolfo Nicolásj nav de heiligverklaring in het Engels en in het Frans