Wie was Kardinaal Martini?

za 01 sep 2012 Jezuïeten / Kerk /

Leven, werk en dood van Carlo Maria Martini sj

Leven, werk en dood van Carlo Maria Martini sj

Het was 14 september 1992, bijna dag op dag twintig jaar geleden, en ik herinner het me als gisteren. Op het aartsbisschoppelijk paleis in Mechelen ontving kardinaal Godfried Danneels de religieuze leiders die deelnamen aan een interreligieus vredestreffen in Leuven en Brussel.

Verlicht kerkleider

Er waren er velen in alle soorten, van het hoogste niveau. Maar toen kardinaal Carlo Maria Martini, toen nog aartsbisschop van Milaan, binnenkwam, was er plots magie in de zaal. Was het zijn rijzige, aristocratische, toen al licht gebogen gestalte, waarrond de aanwezigen zich spontaan schaarden? Was het zijn aura van mogelijk toekomstige paus? Of was het zijn faam van verlicht kerkleider, die als weinig anderen van zijn generatie de tijd aanvoelden, en als geen ander gezagsvol de dialoog kon aangaan met andersdenkenden? Hoe het ook zij, kardinaal Martini was in die dagen een mythe voor veel katholieken in de lage landen.

Toen jezuïet Martini, de rector van de prestigieuze Gregoriana –universiteit in Rome, in 1980 door paus Johannes Paulus II werd benoemd tot aartsbisschop van Milaan, het grootste bisdom ter wereld, en hij hem drie jaar later de kardinaalshoed gaf, gingen niet weinigen ervan uit dat hij wel eens de opvolger kon zijn. “Martini rosso, Martini bianco”, klonk het grapje dat lang niet alleen onder jezuïeten in zwang was.

 Maar paus werd Martini nooit, daarvoor duurde het pontificaat van Johannes Paulus II te lang en ook de samenstelling van het kardinalencollege veranderde. Daarvoor was hij wellicht ook te zeer jezuïet. Bij het conclaaf van 2005 kreeg hij toch het tweede meeste stemmen, als uitdager van zijn jaargenoot Joseph Ratzinger. Maar wegens zijn ziekte – hij leed toen al aan de ziekte van Parkinson – vroeg hij zijn aanhangers niet langer voor hem te stemmen.

Alternatieve lijn

Martini gold bij de goegemeente en bij de media als een ‘alternatieve lijn’ voor het pontificaat van Johannes Paulus II en Benedictus XVI, maar wat hem vooral kenmerkte was toch een diepgaande loyaliteit en gehoorzaamheid. Maar het klopt dat hij zijn gedacht zei, minzaam en weloverwogen. Over wijdingen van vrouwen, homofiele relaties, euthanasie was hij ongetwijfeld opener dan de Romeinse kerkleiding, maar op de barricades staan, was zijn rol niet.

Het was niet een achternalopen van de tijdgeest, zoals zijn critici hem verweten, maar wel een overdenken van de tekenen des tijds, gebaseerd op het Woord van God. Want de Bijbel heeft deze grote exegeet als weinigen anderen bestudeerd en bemediteerd. Dat resulteerde in een indrukwekkend aantal boeken en conferenties. Maar Martini verstond ook de kunst herder te zijn, die in Milaan tal van initiatieven op stapel zette, zoals de ‘Scholen van het Woord’, het ‘Samuëlproject’ of de ‘Leerstoel van de niet-gelovigen’, een reeks ontmoetingen met mensen die op zoek waren naar het geloof.

Ook internationaal was Martini een invloedrijke verschijning. Als hoofd van de Raad van Europese bisschoppen (CCEE) leidde hij in mei 1989 de belangrijke pan-Europese, oecumenische assemblee in het Zwitserse Basel. Daar klonk voor het eerst een krachtige oproep tot de eenmaking van Europa, die sneller dan verhoopt vorm zou krijgen bij het omvallen van het communistische systeem in Oost-Europa.

Bijbelstudie

Na zijn afscheid als aartsbisschop van Milaan trok Martini zich terug in Jeruzalem, waar hij zich concentreerde op Bijbelstudie, zijn grootste passie. Het was zijn droom zijn leven daar te eindigen, maar de ziekte dwong hem in 2007 terug te keren naar een verzorgingstehuis voor oude jezuïeten in de buurt van Milaan, waar hij vrijdag op 85-jarige leeftijd overleed.

Al wilde zijn lichaam steeds minder mee, tot het laatst bleef hij intellectueel actief, onder meer met een tweewekelijkse rubriek in de krant Corriere della Sera waar hij antwoordde op vragen van lezers over geloof en ethiek. Begin juli zocht paus Benedictus XVI hem op tijdens zijn bezoek aan Milaan. Martini en Ratzinger, twee jaargenoten, twee andere parcours, vaak ook verschillende meningen en intuïties, maar beiden intellectuele en gelovige zwaargewichten die de kerk tot eer strekken.

Jan De Volder

 

Lees meer over Kardinaal Martini:

Bekijk alle nieuwsberichten

Deel